Тыва чоннуң ыдыктыг черлериниң, сугларының дагылгалары бо чылын алды айның эгезинде эгелээр. Дагылганың кол чурумнарын база дагылганың негелделерин улуг өгбелеривистиң чагыг сүмезинге база эртемденнеривистиң аңаа хамаарыштыр бижээн чүүлдеринге даянып алгаш, маңаа бижиир-дир бис.
Бурунгу үелерден бээр ада-өгбелеривис ыдыктыг таңды-тайгаларны, ыяш, сугларны дагып чораан. Дагыыры дээрге бурган-сагыызыннарынга, таңды, чер, сугларының ээлерин кыйгырып эккеп, оларга саң салып, ак чемниң дээжизин өргүп тургаш, бүгү чаагай чүүлдерни хайырлаарын дилеп, ажы-төлдү доруктуржуп, ында чурттап турар кижилер, үнүш-байлак, аң-мең, мал-маган аарыг-аржык болгаш думаа-ханаага, каңдаашкынга болгаш өске-даа (чер шимчээшкини, чаңнык айыылы) доора багай чылдагааннарга таварышпазын дээни.
Дагылгаже келген улустуң сагыыр чүүлдери:
• Дагылгаже эзирик кээп болбас. Эзирик кижи чеже-даа ак-көгүн баглап, чалбарыырга, оран-таңды ээлери дөмей-ле хүлээвес.
• Шыпшык бажында даштардан оваа кылган дагга хол дээп болбас, ол ында бүгү-ле оът-сиген, арга-арыг болгаш овааның чоок кавызында турар аң-меңге дээри хоруглуг.
• Ыдыктыг черге келгеш, бокталдырып болбас, багай сөстер чугаалавас, оваа, саң салыр черни долгандыр хирлендирбес. Кадактарны, хей-аът туктарын, чаламаларны тускай кадак азар черге азар.
Дагылга үезинде саңче салып болбас чемнер — колбаса, янзы-бүрү ногаа аймаа дээш, ажыг чемнерни салып болбас.
Дагылгага белеткел оваа дагыыр хүннүң тодарадырындан эгелээр. Дагылганы кылыр лама, хам(чаяачы), аймак баштыңын шилип алгаш, дагылгага киржир улуска дыңнадыр.
Дагылга хүнү кээрге – саң салып, сагыызыннарга, оран-таңды ээлеринге тейлээри. Маңаа тайга-таңды дагылгазынга хамааржыр йөрээлди киирер-дир бис.
Бай-Тайга, Хайыракан!
Өршээзин, Хайыракан!
Тараа-быдаа дүжүттүг болзун!
Аң-мең элбек болзун!
Хайыракан, Бай-Тайгам,
Бак чүве ыңай турзун!
Эки чүве бээр турзун,
Думаа-ханаа өршээ, Хайыракан!
Бир эвес оваа бедик черге тургустунган болза, эр хиндиктиг улус ынаар үнүп дагылганың ёзулалдарынга киржир. Кыс улус алаакка аъш-чем белеткеп, бичии чаштарны хайгаараар. Дагылганың бир онзагай солун кезии ёзулалдар төнген соонда, тус черге оюн-тоглааны эрттирери – аът чарыштырар, мөге хүрештирер, ча адар, чадаг чарыш дээш оон-даа өске.
Кезек-кезек кижилер чурттап турар девискээринде кол-кол байырымныг, тода, чараш дагларны, хемнер, кара-суглар баштарын, овааларын, тел ыяштарын, одун дагыдып чоруур. Амгы үеде улуг-улуг таңды-тайгаларны, хемнер-хөлдерни, ниити кожуун, сумулар дагып, харын-даа Бай-Тайга, Саян, Таңды ышкаш улуг таңдыларны мырыңай күрүне хемчээлинге дагып турар.