КАРГЫШТЫГ КААРГАН

Тыва чуртунда кандыг-даа куштар бар.
Эрги шагда өлүрери хоруглуг куштар турган. Чижелээрге: хек, көге-буга, куу, дуруяа, аңгыр, хамнаарак, сааскан, үгү, эзир, хартыга, дээлдиген, кээрген, торга болгаш каарган. Ол куштарны бурунгу тывалар ыдыктыг куштар дижир. Оларның аразындан каарган бир онзагай куш болур.
Каарганы Кара Дээрниң каргыштыг кужу дижир. Кара Дээрден чүү чүве черге дүжүп кээрин каарган баштай билип каар, ынчангаш ону Кара Дээрниң каргыштыг кужу дээр. Оон ыңай каарган болза чер кырынга кандыг халап болурун, кандыг шуурган хадып эгелээрин, кандыг чаъстар чаарын, кандыг хар дүжерин баш бурунгаар билир куш дижир.
Каарган өг чанынга эдер болза, чаш уруг сылданыр. Каарган баглааш бажынга олуруп алгаш, эдер болза, ол өгнүң эр ээзинге багай чүве болур дижир. Өг чанынга каарганнар чыглыр болза, улуг чоткан болур дижир.
Кара Дээр биле кара каарган чажыт харылзаалыг дижир.

ПРОКЛЯТЫЙ ВОРОН
У нас в Туве обитают самые разные птицы. В старину некоторых птиц нельзя было убивать, например, кукушку, голубя, лебедя, журавля, турпана, жаворонка, сороку, сову, орла, сокола, коршуна, кедровку, дятла и ворона. Предки тувинцев называли их священными. Ворон в этой группе птиц занимает исключительное место.
Ворон – это проклятая птица Черного Неба, так говорят. Все, что исходит со стороны Черного Неба, первым узнает ворон, так говорят. Также ворон отличается от других птиц тем, что он предсказывает будущие события, например, когда придет ураган, когда начнется буря, какие дожди будут, какие снегопады будут. Обо всем этом он узнает заранее, так говорят.
Если ворон кричит возле юрты – ребенок заболеет, так говорят. Если ворон кричит у коновязи – хозяин той юрты потерпит беду, так говорят. Если возле юрты собираются вороны, непременно будет сокрушительный ураган, так говорят.
Черное Небо и Черный Каарган имеют невидимую связь, так говорят.

Алган дөзү: Монгуш Кенин-Лопсан. Кара дээрниң тыныжы. Дыхание черного неба. Кызыл, 2010 ч.
Чуруктуң алган дөзү: интернет четкизи