Эрте-бурунгу шагның тывалары мөчээн кижиниң үндүрер чүгүн, кайы үеде өгден үндүрерин хуванактаар хам кижиден айтырар турган, шала сөөлзүредир лама кижиден айтырып аар апарган. Шаг шаанда улуг назылыг кижи азы улуг хам кижи мөчээн кижиниң сөөгүн салыр черин айтып бээр, ол черни оона азы серге мыйызы-биле шыйып бээр турган. Оон ыңай эрги чевег черге мөчээн кижиниң сөөгүн салырда, хам кижи чүгле буянныг алгыжын алганып каар, сөөлзүредир лама кижи йөрээл номчуп каар апарган.
Кижи чок апаарга, ооң кедип чораан идик-хевин бөле салгаш, бир черге салып каар азы ыяшка кедирип каар. Мөчээн кижиниң хевин ыяшка кедирип каарга, олурган кижи хевирлиг болур, ону өгнүң хүн бадар талазынга олуртуп каар. Оон ыңай эзерлиг аътты өгнүң хүн бадар талазынга баглаашка баглааш, аъш-чем долдур суккан таалыңны ол эзерге арта каап каар. Өгнүң хүн бадар талазынга аът баглавас деп чүүлдүң ужуру ол болур.
Мөчээн кижини өгден үндүрерде, хамыкты мурнай ак кидиске азы тонга ораап алыр, кол-ла чүве ол кижиниң дыгдынгыр чыттырганын ол-ла хевээр арттырар. Мөчээн кижи өгнүң кайы талазынга чыткан болдур, ол талазының ханазын өрү көдүрүпкеш, оон уштуп алыр, ооң соонда бир шыырак кижи аътка үңгерер, бир чамдыкта аътка чүдүрер азы ыңгыржактыг шарыга быжыглап каан шырга кырынга салыптар. Мөчээн кижини өгден үндүрүп турда, бир кырган кижи сүт чажып, чарлыышкынның йөрээлин чугаалап турар. Мөчээн кижини хөөрге чедирер кижилер (нургулайында үш, беш, чеди, тос санныг эр кижилер) тоннарының уштуктарын болгаш бөрттериниң омактарын ишкээр суккулаптар, оон ам хөөрге чедер чурумнуг турган. Ызыгууртан кижини хөөржүдүп, элээн хөй кижи баар – 27, 49, 81 санга чедир. Саарзык санның алыс утказы болза таалал болган (хүндүлеп ынча дээр) ызыгууртан кижи, улуг уйгузун удаан карачал кижи, бүрүлген чаш уруг ха-дуңмазындан, эш-өөрүнден, ада-иезинден саарзыкталдыр чарлып чорутканы болур.
Мөчээн кижини хөөржүткен улус тоннарының уштуктарын база бөрттериниң омактары дашкаар дашкаар аңдарылдыр эткеш, аъттарын мунгулапкаш, аалындыва халдыптар, ол үеде черле хая көрүнмес ужурлуг. Олар аалга келгеш, аъттарындан дүшкүлээш, ол-ла дораан ак сүттүг, артыштыг суг-биле холдарын чунар ужурлуг турган.
Мөчээн кижиниң бажының чанынга салып турган хой чодазын бир улуг назылыг кижи алгаш, мынча дээр:
Чок мен дээш чода карты чиве,
Бай мен дээш балдыр эъди чиве.
Ол кижи бо үлегер сөстерни чугаалааш, ол чоданы отка өртедиптер. Ооң соонда кажыыдалдың шайлаашкыны болур.
М.Б. Кенин-Лопсанның «Тыва чаңчыл» деп номундан алган.