ИЕ, ӨГ-БҮЛЕ, ТӨРЕЛ, УРУГЛАР ДУГАЙЫНДА
Булут аразындан хүн караа чылыг,
Улус аразындан ие караа чымчак.
Авага ажы-төлү артык,
Аңчыга алды-киш артык.
Ава кижи төлүм дээр,
Ажы-төлү шөлүм дээр.
Кижи төлүнге ынак,
Ыт коданынга ынак.
Уялыг куш чаныган,
Уруглуг кижи кээргечел.
Будуктуг ыяшка куш чыглыр,
Буянныг өгге чон чыглыр.
Чаңгыс кезек от болбас,
Чаңгыс кижи кижи болбас.
Чадаг чорба, аъттыг чор,
Чааскан чорба, эштиг чор.
Көшкенинге демнежир,
Өлгенинге ыглажыр.
Дагыр эргек
Тала тыртар.
Аң түрээнде турлаам дээр,
Кижи түрээнде төрелим дээр.
Ада чокта эш чок дег,
Аъды чокта бут чок дег.
Ада чокта чартык өскүс,
Ава чокта бүдүн өскүс.
Ада сөзүн ажырып болбас,
Ийе сөзүн ижип болбас.
Аът багын мунуп билир,
Төрел багын кирип билир.
Даай көргенде чээн омак.
Тараалыг кижи тодуг,
Адалыг кижи чоргаар.
Кулун тудар – доозуннуг,
Куда дүжер – дүвүренчиг.
Оолдуг кижи оя сөглээр,
Кыстыг кижи кыя сөглээр.
Адазынга кызы чассыг,
Авазынга анай чассыг.
Иелиг кыс шевер,
Адалыг оол томаанныг.
Ада турда, чон таныыр,
Аът турда, чер көөр.
Дуңмалыг кижи дыш,
Угбалыг кижи ус.
Кыс этке ынак,
Оол аътка ынак.
Кыс уруг ине, чүскүк дээр,
Оол уруг оттук, бижек дээр.
Даш кагган черинге чыдар,
Кыс берген черинге олурар.
Хүн херелдиг,
Күдээ дузалыг.
Хүрең-дайның маңын көөр,
Күдээзиниң күжүн көөр.
Инези чидигде – шевер,
Хачызы чидигде – каас.
Чаражынга шай хайындырбас,
Чажынга аът өртевес.
Күжүгенниң тени чидиг,
Хүннээчелдиң караа көскү.
Эжи хозарның экти кызык,
Идии кызарның арны кызыл.
Төрел багы аал чуду,
Төл багы өг чуду.
Чеңнээш чокта хол соок,
Чеңге чокта чем соок.
Кыштаг турда мал белен,
Кыстыг турда күдээ белен.
Аътты баглап өөредир,
Аныяан сургап өөредир.
Улустуң улуу чагыглыг,
Уругнуң хеймери чассыг.
Кырган аът орук часпас.
Улуун улчутпас,
Аныяан алгыртпас.
Улугну хүндүлээр,
Уругну азыраар.
Чаш малдың оюну чараш,
Чаш уругнуң чаңы чараш.
Чаваа аътты түредип болбас,
Чаш кижини коргудуп болбас.
Чавааны шаварга аскаар,
Чашты аттынарга ыглаар.
Чаш дээш базынма,
Чавыдак дээш, шоотпа.
Харалдаваан боо дегбес,
Карактаваан төл көрбес.
Чассыдарда чаш белен.
Тоткан эник ээзин ээрер,
Доруккан оол иезин чаңчаар.
Боду ушкан уруг ыглавас.
Чарышта туруш чок,
Чашта чашпаа чок.
Ада кижи оглун сактыр,
Алдын-доос кудуруун сактыр.
НАЙЫРАЛ, ДУЗА ДУГАЙЫНДА
Демниг сааскан
Теве тудуп чиир.
Демнигде – күштүг,
Тепкиштигде – быжыг.
Муң лаң орнунга
Чүс эштиг чор.
Эжишкилер найыралы
Эртине дагны тургузар.
Эртинени шыгжаарындан
Эдержириниң эви херек.
Халышкылар ынаа
Хая-даштан артык.
Малга манаг херек,
Кижээ эш херек.
Эки кижээ эш хөй,
Эки аътка ээ хөй.
Эштиң эргизи эки,
Эъттиң чаазы эки.
Чүс кижиниң арнын көөр орнунга,
Чаңгыс кижиниң адын танып ал.
Ийи дагның бажы чоок-даа болза дээшпес,
Ийи кижиниң аразы ырак-даа болза, көржүр.
Эштигде хөглүг,
Эптигде күштүг.
Эрги кидисте дамды чок,
Эптиг чаңда чазыг чок.
Чидиг балдаа ыяш чымчак,
Чиге кижээ шириин чымчак.
Эки аъдыңны дагга кызава,
Эки эжиңни чокка кызава.
Кижи экизи найыралда,
Аът экизи мунушта.
Эзер чокта шылаазынныг,
Эш чокта чалгааранчыг.
Эштигде дүнден кортпас,
Эптигде дүжүметтен кортпас.
Эштиг кижи эгенмес,
Чаштыг кижи чалданмас.
Эп бажы – чаг,
Сөс бажы – хан.
Эдин камнаваска орлур,
Эжин камнаваска чарлыр.
Эжиниң човаарын бодаар,
Эдиниң элээрин бодаар.
Кагган сөөктү катап хемдивес,
Кагган эшти катап кыйгырбас.
Чарын эъдин чааскаан чивес,
Чанында эшке кара салбас.
Экиде эдержир,
Бакта кагжыр.
Шоочадан быжыг эт чок,
Шоваадан шынчы эш чок.
Кускун кара-даа болза
Төлүнге ынак.
Өскүзүнден өлбес,
Чаңгызындан чалынмас
Дагның бедиинден туман ыравас,
Даңгырактыгның чүрээнден ынак ыравас.