Тывалар үе-дүптен бээр төрээн чериниң бойдузунга кончуг хумагалыг, кежиин өйлеп алырын, бойдус-биле дең эргелиг кылдыр, эш ёзу-биле көрүп чораанын бо хээлерниң утказындан билип ап чоруур бис.
Үнүш хээлерин чуруп каарга, көрген кижи бүрүзүн 1-2 хар – сагыш таңмалаар үеден бээр кижизидер. Тыва кижилерниң өртемчей көрүүшкүнүнүң дазылын, үзел-бодалының бедиин үнүш, чечек хээлери илередип турар. Алыс күзели, эчис сорулгазы – бойдустуң чаартынар шынарын, хүннүң үнерин, даң адарын, делегейниң, октаргайның чаартынарын, кижилерниң угаан-сагыш, сеткил-бодал талазы-биле экижип, өскелерге үлегерлиг болур шынарын деткээн. Амыдыралында ажыглап чораан үнүштер, эм оъттары читпезин дээш, хээлерни адап турганы онзагай.
Өзүлдениң, хөгжүлдениң көдүрлүүшкүнүн көргүскен үнүш хээлер хөй. Аптараларда, күңгүрбааларда, дамчыыргаларда, ширээлерде, кактыыргаларда, аяк-савада, хууң-кундагаларда, өске-даа эдилелдерде кылдынган. Ынакшылдыг, эки күзээшкиннер-биле йөрээп кылган эдилел кижини камгалаар, кежиктиг эт-херексел бооп артар.
Алган дөзү: Адыг-Тюлюш. Л. С «Тыва чоннуң угулзалары, хээлери», 2017.