
Ие кижиниң ажы-төлүн азыраар, карактаар болгаш доруктурар чери өг турган. Чаш уруг сөстерни чулчуруп турар апарганда, элээди уруглар чүвени шору билиптер апарганда, ие кижи уругларын чассыдып, чемгерип база хепкерип тургаш, хамыктың мурнунда чүнү кылбазын анаа-ла чугаалап бээр. Ол чугаа дужааган, албадаан болгаш өөреткен хөөн дыңналбас болгаш чаштарны бодунче хаара тыртып турар сорунзалыг болур.
• Чаш кижи аптара хээзин сивирип болбас чоор. Аптараның арны чараш болур, кижиниң арны база чараш болур.
• Чаш кижи хууң-сава үреп болбас чоор. Хууң дээрге тыва кижиниң өрү аастыг кежик эди болур.
• Бичии кижи от-биле ойнап болбас чоор. От дээрге тыва кижиниң бурганы болур.
• Мал өлүрген черге бичии чаштар барбас чоор. Бичии кижилер хан төгүлген черни көрбес ужурлуг.
• Кижи өлген өгге бичии кижилер барып болбас чоор. Мөңге уйгузун удаан кижиниң чанынга дааш-шимээн үндүрүп болбас.
• Бичии кижилер өске кижиниң чүвезин оорлавас чоор. Актыг кижиниң чүвезин оорлап чораан кижи хилинчектенип өлүр дижир.
• Бичии кижи эш-өөрүн мегелевес чоор. Мегечи уруг өзүп келгеш үнү чок апаар дижир. Мегечи кижи кара нүгүл тарадыр дижир. Оор, мегениң оруу чаңгыс – тамыга кирер дижир.
• Бичии кижи таакпылап болбас. Бичиизинде таакпылаан кижиниң чеди өкпези эстип калыр дижир.
• Бичии кижи кара арга ижип болбас, угааны сээдең апаар дижир. Бичиизинде арага ишкен кижи кырып келгеш, кирер өг тыппас.
• Өгге улуг назылыг кижи кирип кээрге, өгге олурган чаштар хүндүткелдиг туруп келир. Улуг назылыг кижи көргеш, бичии назылыг кижилер олурар болза, мелегейлер апаар дижир.
• Улуг кижилер кайы-бир өгге чыглып келгеш, чугаалажы бээрге, бичии чаштар дашкаар үнер ужурлуг. Улуг назылыг улустуң чүгле боттары чугаалажыр чугаазын бичии чаштар дыңнавас ужурлуг. Бичии чаштарның чиир чеми база бар, чивес чеми база бар дижир. Бичии чаштарның дыңнаар чугаазы база бар, дыңнавас чугаазы база бар.
• Улуг улустуң чугаазынга бичии чаштар дооразындан киришпес чаңчыл турган. Улуг улустуң чугаазынга киришкен бичии чаштың кулаа дүлей апаар дижир.
• Бичии чаштар улуг кижиниң мурну-биле эртпес. Бичии чаштар улуг кижиниң мурну-биле эртер болза, кедизинде кырып келгеш, хүндүледир кижизи чок апаар дижир.
• Бичии чаштар улуг кижиниң адын дорт адавас. Бичии чаштар улуг кижиниң адын адаар болза, боску ыжар дижир.
• Бичии чаштар өг чанынга ойнап турда, кайы-бир черден улуг назылыг кижи чедип келген болза, ыдының мойнундан тудуп аарлар. Улуг кижи өг чанынга келирге, ыдын тудуп алган чаштар бүгү назынында эштиг-өөрлүг болур дижир.
• Улуг назылыг кижи бичии чашка чүве бээрге, ийи холдап алыр. Улуг назылыг кижи бичии чашка чүве бээрге, чаңгыс холдап алырга, бүгү назынында чааскаан чурттаар дижир.
• Ижинниг иениң мурну-биле бичии чаштар эртип болбас. Бичии чаштар сааттыг кижиниң мурну-биле эртер болза, уруг доюндан озалдаар дижир.
• Бичии чаштар аал коданындан ырадыр ойнаарда, улуг улустан баар черин айтырып аар. Бичии чаштар улуг улустан чаштып чорупкаш, аал-коданындан ырак ойнаар болза, бүгү боду кара дүктүг кижи куй иштиндиве оларны сывырып алгаш баар дижир.
• Бичии кижи аяк дүвү дырбап болбас. Бичии кижи аяк дүвү дырбаар болза, аш болур дижир.
• Бичии чаштар сугдува чүү-даа чүве октап болбас. Бичии чаштар сугдува чүү-хөө чүвелер октаар болза, сидии муңгашталыр дижир.
• Бичии чаштар сүттүг саваны төгүлдүр чугбас. Сүттүг саваны бичии кижи сүдүн төгүлдүр чууптар болза, сылданыр дижир.
• Бичии чаштар черден үнген чечек чулбас. Бичии чаштар черден үнген чечек чулар болза, кулактары үстүп калыр дижир.
• Оол уруг акызы-биле сөс маргышпас. Оол уруг акызының сөзүн дыңнавас болза, тенек кижи болур дижир.
• Кыс уруг угбазының чанынга доңгун сөс сөглеп болбас. Кыс уруг угбазының кулаанга дыңналдыр каржы сөс эдиптер болза, кады ойнаар эш тыппас апаар дижир.
• Аалчылар өгге келген болза, бичии чаштар тенектенип болбас. Аалчылар өгге кээрге, бичии чаштар тенектенир болза, чорук чогувас дижир. Улуг өгбевис М.Б.Кенин-Лопсаң «Тыва чоннуң бурунгу ужурлары».